Holy Icon

ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΩΝ ΣΤΟ ΝΑΟ ΑΓΙΟΥ ΜΑΞΙΜΟΥ ΤΟΥ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ ΣΤΟ ΚΟΣΤΟΛΑΤΣ ΣΕΡΒΙΑΣ

Οι τοιχογραφίες άρχισαν το 2006 και ολοκληρώθηκαν το 2010. Είναι ένας εικονογραφικός κύκλος, ο οποίος αφορά στη θεολογική διδασκαλία του Αγίου Μαξίμου. Αργότερα θα ζωγραφισθούν τα υπόλοιπα θέματα. Το δύσκολο ήταν να αισθητοποιηθή ζωγραφικά κάτι από τη διδασκαλία του Αγίου. Η ιδέα ήταν του Επισκόπου Βρανιτσέβου κου Ιγνατιου (Μίντιτς), ο οποίος είναι ειδικός στον Άγιο Μα΄ξιμο, έγραψε στην Θεολογική Σχολή Αθηνών Διατριβή με θέμα η Εκκλησιολογία του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού.

Για να κατανοήσουμε το πνεύμα των τοιχογραφιών του τοιχογραφικού συνόλου που αναφέρεται στη θεολογία του Αγίου Μαξίμου, χρειάζεται να τις δούμε  ως ένα σύνολο, όπου και τα τρία μέρη του (οι τρεις κόγχες του τρίκογχου ναού) συνδυάζονται και οδηγούν το ένα στο άλλο. Η ερμηνεία ξεκινάει από τις πλάγιες κόγχες και καταλήγει στην κόγχη του Ιερού Βήματος. Η κάθε πλάγια κόγχη παριστάνει μιαν αρχή ενδοιστορική, η οποία θα βρεί το τελικό νόημά της στα έσχατα, στα μετά την ιστορία, που εικονίζονται στην κόγχη του Ιερού. Η βόρεια κόγχη συμβολίζεται με το Α1 και η νότια  με το Α2, διότι περιγράφουν την αρχή και την προεικόνιση του τέλους. Η μεσαία κόγχη είναι πάνω από το Ιερό Βήμα και στα σχέδια συμβολίζεται με το Ω, διότι παριστάνει τα έσχατα, ‘οπου οδηγούν οι άλλες δύο κόγχες.

ΒΟΡΕΙΑ ή ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΚΟΓΧΗ (Α1)

Ο Υιός και Λόγος του Θεού Πατρός δημιουργεί τον κόσμο, γαλαξίες , πλανήτες, κλπ. Οι πλανήτες αυτής της συνθέσεως έρχονται σε συμφωνία προς τον μεγάλο πλανήτη γη που εικονίζεται στην ανατολική κόγχη του Ιερού που την ονομάσαμε Ω. Ο Δημιουργός Χριστός παριστάνεται να ευλογεί με τα δύο χέρια, στέκεται στην αριστερή πλευρά της αψίδας και κοιτάζει προς την δεξιά πλευρά της αψίδος, όπου βρίσκεται ο πλανήτης Γη και πάνω του κάθονται ο Αδάμ και η Εύα. Από την δημιουργική πανσθενουργό χείρα του Χριστού μέχρι τον Αδάμ και την Εύα εμφανίζονται τέσσερεις διαφορετικές φάσειςτης γης. α) Η γη ως αόρατος και ακατασκεύαστος, β) η γη με τα ψάρια, την πρώτη μορφή ζωής που βγήκε μέσα απ’ το νερό, γ) με δένδρα και πουλιά (σχεδιακό δάνειο από τον Μικρό Πρίγκηπα του Εξυπερύ) και τέλος δ) η γή με χόρτα και λουλόυδια και με τον Αδάμ και την Εύα. Πάλι αξίζει να προσεχθεί πως η «ιστορική γη» είναι πιο νατουραλιστική, ενώ η γη στην ανατολική αψίδα Ω λάμπει σαν χρυσή, δηλ. υπονοείται ο εσχατολογικός λόγος της που είναι να γίνει θρόνος όχι μόνο του χοϊκού και πρόσκαιρου Αδάμ, αλλά του Νεόυ Αδάμ Χριστού. Ήδη διαφαίνεται εδώ η θεολογία του Αγίου Μαξίμου περί των λόγων των όντων. Και η γη και ο άνθρωπος έχουν ένα λόγο, ο οποίος είναι σταθερός και θείος και θα φανή στα έσχατα. Η γη δεν θα μείνει ένας πλανήτης απλός, ούτε μόνο θρόνος του Αδάμ , αλλά τότε στη Βασιλεία θα αποκαλυφθή ως θρόνος του Χριστού-Κριτού της Ιστορίας. Ο άνθρωπος μέσα στην ιστορία δεν βρίσκεται στην πληρότητα της ύπαρξής του. Είναι χοϊκός και θνητός, τρεπτός. Ο  λόγος της υπάρξεώς  του θα φανή στα έσχατα όπου θα αποκαλυφθή ως αναστημενος και αιώνιος. Όλα τα ενδιάμεσα στάδια είναι παροδικοί τρόποι υπάρξεως των όντων. Επομένως η κόγχη Α1 σε συνδυασμό με την κόγχη Ω μας προβληματίζουν και επιχειρούν να μας αισθητοποιήσουν ζωγραφικά την θεωρία του Αγίου Μαξίου περί λόγου και τρόπου.

ΝΟΤΙΑ ή ΔΕΞΙΑ ΚΟΓΧΗ (Α2)

Αποτελείται από δύο ζώνες, που προεικονίζουν η κάθε μία με τον τρόπο της τα έσχατα της κεντρικής κόγχης.

Άνω ζώνη: Ο Χριστός ως Μέγας Αρχιερεύς τελεί την αιώνια Θεία Λειτουργία μπροστά στο ουράνιο Θυσιαστήριο. Λειτουργική απεικόνιση της Βασιλείας.

Κάτω ζώνη: Ο Χριστός στο αιώνιο Δείπνο (όχι στον ιστορικό «Μυστικό Δείπνο» που προεικόνιζε τον αιώνιο) συντρώγει με συνδαιτημόνες τους αποστόλους, και ανθρωπους γυναικες ανδρες και παιδια που συμμετέχουν έχοντας προσφέρει ο καθένας τα δώρα του για τον αιώνιο Δείπνο. Και η Νότια κόγχη περιμένει την εκπλήρωσή της στην κόγχη Ω του Ιερού , όπου ο Χριστός κατεβαίνει με τον δοξασμενο αναστάσιμο τρόπο, με τον οποίο και ανελήφθη εις τους ουρανούς.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ή ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΟΓΧΗ Ω

Ο Χριστός ως Κριτής κατεβαίνει από τον ουρανό και κάθεται στο θρόνο του , που είναι η γη όχι όπως ζωγραφίσθηκε στην Δημιουργία ως φυσικός πλανήτης, αλλά μεταμορφωμένη σε χρυσή σφαίρα (το θέμα υπάρχει ήδη σε ψηφιδωτά της Ραβέννας και της Σικελίας). Περιβάλλεται από «καινό ουρανό» με σουρρεαλιστικά νέφη και από τα τέσσερα σύμβολα των Ευαγγελιστών. Στα πόδια Του δέονται η Παναγία και ο Πρόδρομος, σε θρόνους κάθονται οι Άγιοι Απόστολοι, Άγγελοι και διακρίνονται πίσω τους αι «μοναί πολλαί» του Παραδείσου. Είναι σαφές ότι εδώ συγκεφαλαιώνεται όλο το σχε΄διο της Σωτηρίας εν Χριστώ και , σύμφωνα με τη διδασκαλία του Αγίου Μαξίμου, ¨όλα τα εικονιζόμενα στις κόγχες Α1 (Δημιουργία) και Α2 (Ευχαριστία) αποδεικνύεται ότι στα έσχατα θα βρουν τον πραγματικό λόγο τους και τον αιώνιο και αμετάβλητο πλέον τρόπο υπάρξεως.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΚΑΙ ΜΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ

(πρόταση για εικονισμό της Κολάσεως)

Ο Επίσκοπος Βρανιτσέβου Ιγνάτιος Μίντιτς επρότεινε στον αγιογράφο να παρουσιάσει τους δύο τρόπους ζωής, τον ευχαριστιακό και τον μη ευχαριστιακό, με σκοπό να φανή ζωγραφικά η οντολογία του Αγίου Μαξίμου. Τα δύο θέματα ζωγραφίσθηκαν στην εκκλησία του Αγίου Μαξίμου στο Κοστόλατς κάτω από την Νότια (δεξιά) κόγχη, όπου όπως προείπαμε, βλέπουμε στο άνω διάζωμα τον αιώνιο Δείπνο της Βασιλείας, όπου προσφέρουν άνδρες γυναίκες και παιδιά τα δώρα τους για το δείπνο. Με αφορμή τον Δείπνο ζωγραφίσθηκαν κάτω αριστερα μεν οι προετοιμασίες για την τέλεση και συμμετοχή σ’ αυτόν, κάτω δεξιά δε ενας τροπος ζωής άσχετος προς την Θεία Ευχαριστία.

ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Σταροχώράφα θερισμένα και δεμάτια στάχυα . Γυναίκες μεταφέρουνν αλεύρι και άλλους καρπούς. Μπροστα σ’ ‘ένα χωριάτικο φούρνο μια γιαγιά ζυμώνει το πρόσφορο που  θα προσφερθή στην Ευχαριστία. Πιο κεί ένα αγόρι κι ένα κορίτσι σε αμπέλι πατάνε τα σταφύλια σε πατητήρι  και βγαζουν το μουστο , από όπου θα γίνει το «νάμα», το κρασί της Θείας Ευχαριστίας, η οποία, όπως είπαμε, είναι ζωγραφισμένη πάνω απ’ τη σκηνή αυτή.

ΔΕΞΙΑ (ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΟΧΙ ΑΛΛΗΓΟΡΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΗΣ ΚΟΛΑΣΕΩΣ): Μέσα σε ένα κατακόκκινο φόντο που παραπέμπει στην Ημέρα Κυρίου και τα σχετικά σύμβολα του πυρός κλπ ειναι ζωγραφισμένα  εργοστάσια που παράγουν ρίπανση, τανκς, οβιδες, βομβες και γενικά δραστηριότητες του ανθρώπου που εκφράζουν το μίσος και την επιθυμία αφανισμού του άλλου. Είναι οι «μισούντες» που λέει ο Άγιος Μάξιμος.  Είναι ζωγραφισμένες αρνητικές σχεσεις μεταξύ ανθρώπων, όπως ένα ζευγάρι που είναι γυρισμένοι πλάτη με πλάτη και δεν μπορούν να επιτύχουν σχεση αγάπης. Αλλού κάποιος εικονίζεται με το κεφάλι κάτω. Άλλος προσπαθεί απεγνωσμένα να ξεφύγει από το σύστημα των γραναζιών που τον εγκλωβίζουν. Στη δεξιά γωνία της συνθέσεως το κόκκινο χρώμα του φόντου σκουράινει γίνεται μωβ και γίνεται σαν μια μαύρη τρύπα. Μία σημαντική λεπτομέρεια είναι ότι το εργοστάσιο όσο πλησιάζει προς τη μαύρη τρύπα μικραίνει σκοτεινιάζει και είναι σαν να τείνει να εξαφανισθή μεσα σ’ αυτήν. Το ίδιο και κάποιο τανκ , οβίδες, κλπ. Η λογική να μικραίνουν και να σκοτεινιάζουν τα όντα παραπέμπει στον τρόπο που εικονίζονται οι δαίμονες στην χριστιανική εικονογραφία αφώτιστοι και συρρικνωμένοι.

Έχουμε εδώ μια ζωγραφική διατύπωση της  διδασκαλίας του Αγίου Μαξίμου περί των αγαπώντων και των μισούντων, που στοιχειοθετουν μια άλλη εικόνα της Κολάσεως. Μέχρι τώρα η παραδοσιακή εικόνα ήθελε τους αμαρτωλούς να τους παρασύρει ο πύρινος ποταμός και να τους καταπίνει ο βύθιος δράκων. Όλες αυτές οι εικόνες αποτελούσαν αλληγορίες δανεισμένες από την παγανιστική αρχαιότητα. Εδώ προκύπτει ένα εικαστικό λεξιλόγιο όχι μεταφορικό, αλληγορικό κλπ Είναι απαλλαγμένο από πλατωνίζοντα δάνεια της ελληνορρωμαϊκής τέχνης, από την οποία πήρε πολλά δάνεια και η χριστιανική εικονογραφία. Θα λέγαμε πως έχει την οντολογικπή  δύναμη των λόγων του Αγίου Παύλου στην Α΄προς Κορινθίους, 11-15: «θεμέλιον γαρ άλλον ουδείς δύναται θείναι παρά τον κείμενον, ός εστιν Ιησούς Χριστός. Ει δε τις εποικοδομεί επί τον θεμέλιον τούτον χρυσόν, άργυρον, λίθους τιμίους, ξύλα, χόρτον, καλάμην, εκάστου το έργον φανερόν γενήσεται. Η γαρ ημέρα (Κυρίου) δηλώσει. Ότι εν πυρί αποκαλύπτεται. Και εκάστου το έργον οποίον εστι το πυρ δοκιμάσει. Ει τινος το έργον μενεί ο επωκοδόμησε, μισθόν λήψεται. Ει τινος το έργον κατακαήσεται, ζημιωθήσεται, αυτός δε σωθήσεται, ούτως δε ως διά πυρός».